ทีมวิจัย Operation BIM
รศ. ดร.เสาวลักษณ์ พงษ์ไพจิตร
ภาควิชาจุลชีววิทยา คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์

ดิฉันมีโอกาสได้รู้จักกับอาจารย์พิเชษฐ์เมื่อเข้ามาทำงานที่คณะวิทยาศาสตร์ มอ. ในปี พ.ศ. 2521 อาจารย์พิเชษฐ์มาติดต่อให้ช่วยดูแลนักศึกษาปริญญาโทที่กำลังศึกษาสารจากเปลือกมังคุดแลต้องการทดสอบฤทธิ์ต้านแบคทีเรีย ตอนนั้นยังไม่ทราบว่าอาจารย์พิเชษฐ์รู้จักกับ ดร.ผาสุก พงษ์ไพจิตร พี่สาวดิฉัน ที่ไปเรียนออสเตรเลียในช่วงเดียวกัน หลังจากนั้นอาจารย์พิเชษฐ์มาชวนให้ร่วมงานวิจัยต่างๆ  ตลอดมาจนถึงปัจจุบันนี้ โดยดิฉันจะรับผิดชอบในส่วนที่เกี่ยวกับการทดสอบฤทธิ์ต้านจุลินทรีย์ ทั้งเชื้อก่อโรคในคนและในพืช

ช่วงแรกที่เราทำงานร่วมกันในมหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ ดิฉันเคยร่วมทีมกับอาจารย์พิเชษฐ์ลงพื้นที่ทำงานในหมู่บ้านภาคใต้ที่มีการปลูกส้มแขก เราเช่ารถแท็กซี่เข้าไปในหลายพื้นที่ ไปกันทั้งวันตั้งแต่เช้าจรดเย็นส่วนใหญ่เป็นหมู่บ้านชาวไทยมุสลิม ตอนนั้นดิฉันไม่ทราบว่า พื้นที่ที่เข้าไปเป็นพื้นที่สมชมพูและสีแดง ถ้าทราบก่อนคงไม่กล้าไปด้วย คิดว่า อาจารย์พิเชษฐ์คงทราบก่อนแล้ว แต่อาจารย์ก็ไม่กลัวเลย ดิฉันประทับใจที่อาจารย์พูดคุยสอบถามข้อมูลจากชาวบ้านอย่างเป็นกันเองมากๆ ผลจากการไปในครั้งนั้นทำให้ได้แหล่งของวัตถุดิบส้มแขก

เท่าที่ดิฉันได้ร่วมงานกับอาจารย์พิเชษฐ์มา ตั้งแต่ที่ได้รู้จักจนอาจารย์พิเชษฐ์ย้ายไปทำงานที่มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ เราก็ยังได้ทำงานวิจัยร่วมกันเมื่ออาจารย์หันมาทำธุรกิจ ดิฉันยังได้ช่วยทดสอบประสิทธิภาพของผลิตภัณฑ์จาก GM1 เช่น สบู่ล้างหน้า ครีมรักษาสิว ตลอดจนผลิตภัณฑ์อื่นๆ เสมอดิฉันพบว่าอาจารย์พิเชษฐ์เป็นคนมุ่งมั่นในการทำงาน เอาจริงเอาจังกับงานมาก เมื่อมอบหมายงานให้เราทำแล้วก็จะติดตามอย่างใกล้ชิด ขอผลการทดลองเป็นระยะๆ ศึกษาข้อมูลและผลงานที่ได้อย่างถ่องแท้ ทำให้งานวิจัยพัฒนาและมีความก้าวหน้าอย่างมาก

สิ่งที่ประทับใจอีกอย่างหนึ่งคือ อาจารย์พิเชษฐ์เป็นคนที่ลุยมาก เมื่อตั้งใจจะทำอะไรแล้วจะต้องทำให้ได้ แม้จะมีปัญหาและอุปสรรคใดๆ ก็พยายามฟันฝ่าไปจนสำเร็จ

จุดเด่นในการทำงานของอาจารย์พิเชษฐ์

จุดเด่นของอาจารย์พิเชษฐ์คือความมุ่งมั่นในการทำงาน อาจารย์พิเชษฐ์ชอบทำงานที่ท้าทาย มีความเป็นผู้นำสูง ไม่ชอบทำงานเลียนแบบผู้อื่น มีความคิดสร้างสรรค์ ก้าวหน้า และสามารถบูรณาการศาสตร์ต่างๆ เข้าด้วยกัน สมัยก่อนนักเคมีชอบสกัดและแยกสารให้ได้สารใหม่ๆ แต่อาจารย์พิเชษฐ์คิดว่าทำแค่นั้นไม่ได้ประโยชน์อะไรมาก ควรนำผลิตภัณฑ์ธรรมชาติมาประยุกต์ใช้ เช่น ใช้รักษาสิว รักษาแผลติดเชื้อ เป็นเครื่องสำอาง ใช้กำจัดศัตรูพืช จึงทำให้เกิดการสร้างผลงานที่โดดเด่นขึ้นมา ในปัจจุบันนี้ทุนวิจัยต่างๆ ก็ต้องการให้ทำวิจัยแบบครบวงจรในทำนองเดียวกับที่อาจารย์พิเชษฐ์เคยทำเมื่อ 20-30 ปีที่แล้ว

นอกจากนี้ อาจารย์พิเชษฐ์ยังเป็นผู้นำที่ดี มีมนุษยสัมพันธ์ สามารถรวบรวมกลุ่มนักวิจัยหลากหลายสาขาให้มาร่วมงานกันได้อย่างยั่งยืน จึงทำให้ประสบความสำเร็จทางวิชาการ

ประโยชน์จากงานวิจัยเรื่องมังคุดต่อมนุษยชาติ

ดิฉันร่วมงานวิจัยเรื่องมังคุดกับอาจารย์พิเชษฐ์มา 30 กว่าปี ตอนแรกไม่เคยคิดว่ามังคุดจะมีประโยชน์มากมายขนาดนี้ แม้ทำวิจัยมาตั้ง 30 ปี แล้วก็ยังพบว่ามีอะไรที่น่าสนใจเพิ่มขึ้นเรื่อยๆ นับได้ว่าเป็นพืชที่มีผู้ทำการศึกษามากที่สุด

งานวิจัยเรื่องมังคุดเป็นประโยชน์มาก องค์ประกอบทางเคมีหลัก คือ GM1 ซึ่งมีฤทธิ์ทางชีวภาพมากมาย ทั้งฤทธิ์ต้านจุลินทรีย์ที่ทำให้เกิดหนองฝี ฤทธิ์ต้านอนุมูลอิสระ ฤทธิ์ต้านการอักเสบ ฤทธิ์ฝาดสมาน ซึ่งสามารถนำมาใช้ในผลิตภัณฑ์รักษาสิวได้เป้นอย่างดี นอกจากนี้ยังพบว่าสามารถช่วยปรับสมดุลของภูมิคุ้มกันของร่างกาย โดยทำให้เม็ดเลือดขาวลด Interleukin 1 ที่เป็นอันตรายต่อเซลล์ และกระตุ้นให้เม็ดเลือดขาวมีการสร้าง Interleukin 2 ที่มีประโยชน์เพิ่มขึ้น ทำให้ร่างกายสามารถต่อต้านสิ่งแปลกปลอมได้ดียิ่งขึ้น ช่วยแก้ปัญหาอาการภูมิแพ้ ปวดข้อ ข้ออักเสบ การติดเชื้อ เบาหวาน บรรเทาอาการปวดจากโรคกระเพาะได้เป้นอย่างดี

ยิ่งไปกว่านั้นยังพบว่าสาร GM1 สามารถลดภาวะไซโตไคน์ สตอร์มเมื่อมีการติดเชื้อไวรัส ซึ่งน่าจะเป็นแนวทางใหม่ในการลดความเสี่ยงจากการติดเชื้อไวรัสที่ร้ายแรง เช่น หวัดนก หวัด2009 หรือแม้แต่โรคชิคุนกุนยาได้นับว่างานวิจัยมังคุดมีประโยชน์อย่างมาหาศาลต่อสุขภาพของมนุษย์ และยังเป็นการช่วยเพิ่มคุณค่าของผลไม้ไทย ทำให้เกษตรกรมีรายได้เพิ่มมากขึ้นลดปัญหามังคุดล้นตลาดได้ด้วย

คุณสมบัติที่ดีของนักวิจัย

อาจารย์พิเชษฐ์มีความคิดเป็นของตัวเอง ไม่ชอบทำตามหรือเลียนแบบผู้อื่น มีความคิดสร้างสรรค์ ใฝ่รู้ ซึ่งเป็นคุณสมบัติของนักวิจัยที่ดี เมื่อทำงานใดอาจารย์จะเกาะติดกับงานแบบกัดไม่ปล่อย มีความมุ่งมั่นที่จะทำให้ได มีความเข้าใจว่างานวิจัยนั้นต้องทำกันเป็นทีม ต้องหาความร่วมมือกับผู้เชี่ยวชาญในแต่ละสาขา ให้เกียรติเพื่อนร่วมงาน เป็นกันเอง มีความจริงใจต่อกัน จึงทำให้งานวิจัยที่ผ่านมาประสบผลสำเร็จ และมีความร่วมมือกันอย่างยั่งยืน น่าถือเป็นแบบอย่างเป็นอย่างยิ่ง

ความสัมพันธ์กับผู้ร่วมงาน

อาจารย์พิเชษฐ์มีความใกล้ชิดกับผู้ร่วมงานมาก จนดิฉันรู้สึกเสมือนญาติ เสมือนเป็นน้องของอาจารย์ อาจารย์จะให้เกียรติ รับฟังความคิดเห็นต่างๆ คอยถามไถ่ความเป็นอยู่เสมอ อาจารย์ไม่เคยลืมวันเกิดของผู้ร่วมงานวิจัย อย่างตัวดิฉันเอง อาจารย์จะโทรมาอวยพรวันเกิด และโทรมาสวัสดีปีใหม่ทุกปี เมื่ออาจารย์โทรมาก็จะฝากสวัสดีและถาถึงสุขภาพของคุณแม่ทุกครั้ง บางครั้งก็ฝากผลิตภัณฑ์ที่ช่วยส่งเสริมสุขภาพมาให้คุณแม่บางครั้งอาจารย์ก็ชวนไปเที่ยงบ้านที่เชียงใหม่

สิ่งที่ทำให้อาจารย์พิเชษฐ์กับดิฉันและผู้ร่วมงานวิจัยมีความสัมพันธ์ยั่งยืนยาวนานมาหลายสิบปีจนถึงบัดนี้ คือเรามีความจริงใจต่อกัน ให้เกียรติกัน อาจารย์พิเชษฐ์มีน้ำใจเสมอ และไม่ได้ถือเอาเฉพาะความสัมพันธ์ในเรื่องงานวิจัยเท่านั้น แต่ยังมีความสัมพันธ์แบบพี่น้อง ญาติมิตร

อาจารย์พิเชษฐ์ยังทำหน้าที่เป็นพี่เลี้ยงนักวิจัยรุ่นใหม่ หาทุนให้ทำวิจัยทำให้มีพื้นฐานในการทำวิจัยทางด้านผลิตภัณฑ์ธรรมชาติและฤทธิ์ต้านจุลินทรีย์มาจนทุกวันนี้ ความสัมพันธ์ของเราจึงยืนยาวมาถึงบัดนี