จารีตแห่ปลา ประเพณีไทย ประเพณีภาคกลาง ไม่ว่าคนไทยหรือชาวต่างชาติรู้จักขนบธรรมเนียมนี้รวมทั้งไปดูกันปีละไม่ต่ำยิ่งกว่าห้าหมื่นคนที่มาที่ไปของขนบธรรมเนียมนี้ก็สืบไปมาจากตำนานของมอญที่เล่าต่อๆกันมาว่า มีพระคุณครูองค์หนึ่งมีลูกลูกศิษย์อยู่ผู้คนจำนวนมาก พระคุณครูองค์นี้มีความชำนิชำนาญสำหรับเพื่อการทายชะตากรรมเป็นยิ่ง วันหนึ่งพระคุณครูได้ตรวจตราโชคเคราะห์ของศิษย์คนหนึ่งซึ่งบรรพชาเป็นเณรอยู่ ปรากฏว่าเณรองค์นั้นเข้าขั้นชะตาขาด จำเป็นที่จะต้องถึงแก่กรรมเร็วนี้ ๆ

พระคุณครูมีความเห็นอกเห็นใจเป็นอย่างยิ่ง แต่ว่าไม่สามารถช่วยเหลือได้ ก็เลยบอกให้เณรกลับไปเยี่ยมญาติโยมที่บ้านเพื่อจะได้ได้โอกาสพบปะสนทนากันก่อนตาย เณรเข้าล่ำลาพระคุณครูแล้วเดินทางกลับไปบ้าน กลางทางเดินผ่านไปตามท้องนาจนกระทั่งหนองแห่งหนึ่งน้ำแห้งขอด มีปลาจมปลักจมอยู่ในโคลนรังแต่ว่าจะคอยความตาย เณรกำเนิดความเห็นใจก็เลยได้จับปลาไปปลดปล่อยในคลองแล้วเดินทางถัดไป

จนกระทั่งบ้าน เมื่อเหมาะสมแก่เวลาและจากนั้นก็เดินทางกลับวัด ข้าง พระคุณครูเมื่อมองเห็นเณรกลับมาก็สนเท่ห์ใจด้วยเหตุว่ายังเชื่อถือในความรู้ความเข้าใจของตนอยู่ก็เลยซักถามจนได้ความว่าระหว่างที่เดินทางกลับไปอยู่บ้านนั้นได้ช่วยเหลือปลาที่คอยความตายให้กลับมีชีวิตยืนยาวถัดไป พระคุณครูก็เลยรู้เรื่องว่าบุญกุศลลำดับที่สามสามเณรสร้างในคราวนี้กลายเป็นผลบุญหนุนนำให้เณรมีชีวิตยืนยาวถัดไป จากตำนานดังที่กล่าวถึงมาแล้วทำให้เกิดอาการชาวมอญยึดมั่นเป็นตัวอย่างรวมทั้งปฏิบัติกันอยู่เป็นประจำมา ส่วนขนบธรรมเนียมแห่นกที่ทำพร้อมกันกับแห่ปลาในตอนนี้นั้นเกิดขึ้นคราวหลัง นับเป็นประเพณีในประเทศไทยที่หายาก